نام روستای باباپیر ترکیبی از دو واژه «بابا» و «پیر» است که هر واژه بصورت جداگانه و یا ترکیب آنها با نام های دیگر بصورت اسامی مرکب معنی و مفهومی عمیق در ادبیات و عرفان ایران دارند.

واژه «بابا» در زبان فارسی اسم است و به معانی پدر، پیران کامل، رئیس و بزرگ، سرکرده، ریش سفید طایفه، قلندر و آن کس که در کاری بزرگ باشد و پدر بزرگ یا جد، به کار رفته است. باباها، پیرها و عموها از بزرگان عرفان به‌خصوص در قرون هفتم تا دهم هجری بوده‌اند و نقش مهمی در گسترش تفکرات علوی داشته‌اند. بنابراین نام تعداد زیادی از علما و بزرگان آن زمان و بعد از آن دارای پیش نام (پیشوند) بابا است، مانند بابا حیدر، بابا یحیی، بابا گُرگُر، بابا طاهر، بابا عبدالله و ...

واژه «پیر» در اصل به معنی سالخورده، جاافتاده، سالديده، سالمند، كهنسال، سپید موی، مسن و معمر است. و در ادب فارسی بیش از همه مترادف و هم معنای شیخ عربی است. پیر نزد زرتشتیان به مفهوم راهنما و نزد یهودیان ایران به معنای پیامبر نیز به کار رفته است. این واژه در متون عرفانی و ادبی فارسی به تنهایی و یا به صورت ترکیباتی همچون پیر طریقت، پیر صحبت، پیر خرابات، پیر میخانه و… فراوان به چشم می‌خورد. در متون عرفانی فارسی، پیر راهنما و مرشدی است که با دستگیری از سالک و هدایت او، وی را گام به گام در طریق سلوک پیش می‌برد و با تربیت معنوی و اصلاح معایب نفسانی وی، او را به سرمنزل مقصود می‌رساند. با این وجود به نام بزرگانی که در طی مراحل عرفان و فتوت بودند پیش نام (پیشوند) پیر اضافه می کردند مانند: پیر شهاب الدین، پیر شمس الدین، پیر صدرالدین، پیر غیب، پیرعلی، پیرهادی و ...

با توجه به بار معنایی هر یک از دو واژه «بابا» و «پیر» در ادب و عرفان ایران در مواردی هر دو واژه قبل از نام اصلی برخی از بزرگان به کار رفته است و اسامی مرکبی بوجود آمده که آن شخص در منطقه با این اسم مرکب خاص شهرت یافته است.

به عنوان مثال: دوتن از نوادگان امام موسی کاظم (ع) با نام های احمد و علی که قدمت مقبره آنها به دوره صفویه بر می گردد. با نام های «امامزاده باباپیر احمد» و امامزاده «باباپیر علی» معروفند که اولی در استان چهارمحال بختیاری، شهرستان بن و دومی در شهرستان تویسرکان شهر فرسفج مدفونند.

همچنین شیخ ابا عدنان قریشی که از بنیان گذاران مذهب شیعه جعفری در اوایل قرن هفتم در شهرهای اصفهان، بروجرود، لرستان، نهاوند و خوزستان بوده را «باباپیر عدنان قریشی می نامیدند» و به «باباپیر» شهرت یافته، شیخ صفی الدین اردبیلی نیای سلسله صفوی از شاگردان و مریدان وی بوده است. مقبره «باباپیر» یا شیخ عدنان در شهر خوانسار، استان اصفهان قرار دارد، در این بقعه علاوه بر «باباپیر» هشت تن دیگر از علما و بزرگان دینی مدفونند. این بقعه در شهر خوانسار دارای موقوفات زیادی است.

از گذشته نامگذاری مکان ها به نام یا لقب افراد، اقوام و گروه های فرهنگی رویه ای متداول بوده است. مانند چهار محال بختیاری، ترکمن صحرا، بندر امام، حیدر آباد و ... البته عکس آن نیز که منتسب کردن نام افراد به شهر، روستا و سایر نقاط جغرافیایی است نیز رواج داشته است مانند: تویسرکانی، الوندی، تبریزی، باباپیری و ...

اگر واژه « باباپیر» را در فهرست تقسیمات کشوری از سایت مرکز آمار ایران و همچنین سایت (google earth) و ... جستجو کنیم نام های زیادی به صورت ترکیبی با واژه «باباپیر» وجود دارد. ولی دراین میان در گستره ایران زمین تنها یک روستا (مکان جغرافیایی) وجود دارد که بدون هیچ پیشوند، پسوند و یا ترکیب با نامهای دیگر« باباپیر» نامیده شده است و آن، روستای « باباپیر » در شهرستان تویسرکان استان همدان است. در جدول پیوست اغلب مکان های که در نام آنها واژه باباپیر به کار رفته ارائه شده، می توان این مکان ها را در چهار دسته قرار داد:

الف: روستا - مزرعه،

ب: امامزاده،

پ: زیارتگاه – بقعه،

ت: اماکن متروکه.

الف: روستا – مزرعه

1 – روستای باباپیر: در استان همدان، شهرستان تویسرکان، بخش مرکزی، دهستان کرزانرود

2 - روستای باباپیرعلی: در استان همدان، شهرستان تویسرکان، بخش مرکزی، دهستان کرزانرود که همسایه غربی روستای باباپیر می باشد.

3 – مزرعه کانی باباپیر: در استان کرمانشاه، شهرستان سنقر، بخش کلیایی، دهستان کیونانات.

(در تقسیمات کشوری مزرعه محلی است که در آن کشاورزی می شود ولی روستا نیست مانند ناصریه (ملک زیرجوو) در دهستان کرزانرود تویسرکان)

ب: امامزاده

1 – امامزاده باباپیر احمد - بن: در استان چهارمحال بختیاری، شهرستان بن، یک کیلومتری روستای چم جنگل است، به اعتقاد اهالی، امامزاده باباپیر احمد فرزند امامزاده سید بهاء الدین محمد و از نوادگان حضرت امام موسی کاظم (ع) است.

2 - امامزاده باباپیرعلی فرسفج: در استان همدان، شهرستان تویسرکان، شهر فرسفج واقع است و به اعتقاد اهالی از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است.

پ: زیارتگاه و بقعه

1 - برج مقبره باباپیر (باباپیره = بآووه پیره): در شهرستان نهاوند، نزدیک روستای قشلاق است. این برج مقبره متعلق به نعمان ابن مقرن یکی از سرداران و فرماندهان عرب در حمله اعراب به ایران در جنگ نهاوند می‌باشد، که در سال ۲۱ هجری یا ۶۴۱ میلادی پس از سه روز نبرد سنگین در پشت دروازه‌های نهاوند به دست سربازان ایرانی به فرماندهی پیروزان کشته شد.

2 - مقبره باباپیر (شیخ ابا عدنان قریشی): در استان اصفهان، شهرستان خوانسار، خیابان سرچشمه واقع است. که مختصر به آن اشاره شد.

3 – بقعه باباپیر مشهد: در استان خراسان رضوی، شهرستان مشهد، بخش احمد آباد، دهستان، پیوه ژن، روستای فخرداود واقع است.

4 - بقعه باباپیر محمد ابن انصاری: در استان اصفهان، شهرستان اصفهان، بخش مرکزی، روستای دشتی قرار دارد.

5 - زیارتگاه باباپیر و بی بی نور: در شهرستان زابل، دهستان پشت آب، روستای ژله ای است.

ت: مکانهای متروکه

1 - باباپیرک: در استان فارس، شهرستان آباده، بخش بهمن صغاد، دهستان خسرو شیرین.

2 - بقعه باباپیر کرمانی: در استان خراسان رضوی، شهرستان فیروزه، بخش طاغنکوه، دهستان طاغنکوه شمالی است.

تیره «باپیر» در ایل بختیاری

اگر چه مطابق با زبان معیار فارسی نام روستا «باباپیر» نوشته و خوانده می شود؛ ولی در لهجه محلی اهالی روستا و سایر سکونتگاه های اطراف آنرا «باپیر» می نامند. همچنین تیره ای به نام «باپیر» در ایل بختیاری وجود دارد. که از نظر ساختار، این تیره از شاخه کورکور، طایفه زراسوند، دورکی باب هفت لنگ بختیاری می باشد.

زیستگاه اولیه طایفه زراسوند، که تیره «باپیر» از شاخه کورکور آن می باشد دشت چغاخور در شهرستان بروجن بوده است، هم چنین شهرستانهای خانمیرزا، فارسان، کیار، اردل و لردگان وبخش های از استان فارس منطقه ییلاق آنها و شهرستانهای اندیکا، ایذه، باغملک، دزفول و مسجدسلیمان در استان خوزستان زیستگاه قشلاقی طایفه زراسوند می باشد.

در برخی منابع از طایفه زراسوند دورکی باب به علت جمعیت و اهمیتی که در ایل بختیاری داشته به عنوان باب یاد می کنند. دورکی باب که زراسوند یکی از طایفه های مهم آن می باشد در طول دوره صفویه (به مدت 234 سال) منصب «ایلخانی» بختیاری را در اختیار داشته است.

با توجه به مشابهت های رفتاری، آداب و سنن و اینکه با اجباری شدن داشتن نام خانوادگی بیش از 90% ساکنین روستا نام خانوادگی بحتیاری را برگزیدند احتمال اینکه بنیان گذاران روستای باباپیر اصالت از تیره «باپیر» ایل بختیاری داشته و روستا را به نام تیره خود در ایل بختیاری نامگذاری کرده باشند زیاد می باشد.

خلاصه

با توجه مباحث فوق به نظر می رسد در انتخاب نام روستای باباپیر عوامل زیر موثر بوده اند:

1 - با توجه به اینکه سکنا کنندگان اولیه در موقعیت کنونی روستای باباپیر بیش از یک خانوار بوده اند (بنیانگذاران) نخواسته اند نام روستا اقتباس از نام فرد و یا مکانی خاص باشد.

2 – بنیانگذاران روستای باباپیر از فرماندهان سپاه کریم خان زند در منطقه بودند. که با قرین شدن اوضاع کشور و منطقه با صلح و آرامش از دیوان سالاران حکومتی بحساب می آمدند. بنابراین شناخت و معرفت آنها نسبت به ادبیات و عرفان زمانه خود و قبل از آن دور از ذهن نیست که در انتخاب نام «باباپیر» یا «باپیر» برای روستا موثر بوده است.

3 – بنیانگذاران روستای باباپیر قبل از سکونت در در این موقعیت در سایر مناطق لر نشین غرب کشور سابقه کوچ نشینی وسکونت داشته اند بنابراین با اماکنی همچون امامزاده باباپیراحمد در بن، امامزاده باباپیرعلی در فرسفج، برج مقبره باباپیر (باباپیره = بآووه پیره) در نهاوند، مقبره باباپیر (شیخ ابا عدنان قریشی) در خوانسار، و بقعه باباپیر محمد ابن انصاری در نزدیکی اصفهان آشنایی داشته اند که این شناخت می توانسته در انتخاب نام روستای باباپیر نقش داشته باشد.

4 – نام روستای باباپیر منتسب و یا اخذ شده از القاب بزرگان و یا اماکنی که قبل از روستای باباپیر وجود داشته اند نیست. اگر اینگونه بود نام کامل آن فرد یا مکان انتخاب می شد همانند نام روستای باباپیر علی که احتمالاٌ برگرفته از نام امامزاده باباپیر علی فرسفج است.

5 – باتوجه به اینکه در ساختار ایل بختیاری تیره ای به نام «باپیر» وجود دارد احتمال اینکه بنیان گذاران روستای باباپیر اصالت از تیره «باپیر» ایل بختیاری داشته و روستا را همنام تیره خود در ایل بختیاری نامگذاری کرده باشند زیاد می باشد.

نتیجه:

هر چند قبل از شگل گیری و نامگذاری روستای باباپیر استفاده از پیشوند «باباپیر» به صورت ترکیب با نام های دیگر برای تعدادی از بزرگان و یا اماکن بکار رفته است ولی نام روستای باباپیر از هیچ یک از آنها اخذ نشده است. اما احتمال اینکه بنیان گذاران روستای باباپیر اصالت از تیره «باپیر» ایل بختیاری داشته باشند و روستا را همنام تیره خود در ایل بختیاری نامگذاری کرده باشند زیاد می باشد.

در هر صورت انتخاب نام «باباپیر» توسط بنیانگذاران روستا نشان دهنده درایت، شناخت و معرفت آنها نسبت به ادبیات و عرفان کشور در زمانه خود و قبل از آن است. و در صورت برگرفتن آن از تیره «باپیر» در ایل بختیاری دلالت بر ریشه و اصالت بنیانگذران روستا در ایل بختیاری دارد.

آخرین ویرایش: 1401/4/18